Egzamin brokerski – przewodnik po zagadnieniach prawnych

Podstawy prawne w pracy brokera ubezpieczeniowego

Broker ubezpieczeniowy, działając jako profesjonalny pośrednik w relacjach między firmami a ubezpieczycielami, musi posiadać gruntowną wiedzę prawną. Jest ona niezbędna zarówno do zdania egzaminu brokerskiego, jak i do codziennej praktyki zawodowej. W artykule przedstawiamy kluczowe zagadnienia prawne, które każdy broker powinien znać, aby skutecznie reprezentować interesy swoich klientów korporacyjnych. Omawiamy najważniejsze pojęcia z zakresu prawa cywilnego, zasady zawierania umów oraz rodzaje odpowiedzialności – czyli wiedzę, która jest niezbędna przy konstruowaniu i negocjowaniu programów ubezpieczeniowych dla firm.

Szczególnie cenny element tego artykułu stanowią rzeczywiste pytania z egzaminów brokerskich z lat 2023-2024, które pozwalają lepiej zrozumieć zakres wymaganej wiedzy i sposób jej weryfikacji podczas egzaminu. Przykłady te pokazują, jak teoretyczne zagadnienia prawne przekładają się na praktyczne pytania egzaminacyjne.

Przykłady ważnych zagadnień na egzaminie brokerskim

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawną nabywa każdy z chwilą urodzenia (art. 8 § 1 KC) i jest to zdolność posiadania praw i obowiązków cywilnoprawnych, takich jak dziedziczenie czy posiadanie własności. Przysługuje ona:

• Osobom fizycznym
• Osobom prawnym
• Jednostkom organizacyjnym, które nie są osobami prawnymi, lecz którym przepisy nadają zdolność prawną

Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (art. 8 KC) i jest to zdolność samodzielnego dokonywania czynności prawnych, takich jak zawieranie umów, zaciąganie zobowiązań lub składania oświadczeń. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby w wieku 13-18 lat oraz osobom ubezwłasnowolnionym częściowo.

Pojęcie umowy i czynności prawnej

Umowa to pisemne lub ustne porozumienie stron, które kształtuje stosunek prawny zgodnie z ich uznaniem, określając wzajemne prawa i obowiązki, a także dokument, w których określone są te prawa. Warunkiem ważności umowy jest jej zgodność z przepisami prawa, ustawą oraz zasadami współżycia społecznego.

Czynność prawna to złożenie przez stronę lub strony oświadczenia woli, które wywołuje skutki w niej wyrażona, ale i te wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Wynikiem czynności prawnych jest najczęściej powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.

Zasada swobody umów

„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.” (art. 353¹ KC)

Strony umowy mają swobodę w ustaleniu treści oraz warunków. Mogą dowolnie kształtować postanowienia umowy, wybrać preferowaną formę umowy (ustną, pisemną lub w formie aktu) oraz zdecydować o jej typie. Może to być umowa nazwana (uregulowane w kodeksie), umowa nienazwana, a także ich modyfikacja lub połączenie elementów kilku umów.

Forma zawarcia umowy

Zachowanie odpowiedniej formy zawarcia umowy jest niezbędne do zachowania ważności umowy oraz w razie sporu sądowego możliwości powołania się umową. Istnieją następujące formy zawarcia umowy:

• Dorozumiana – zawarta w nieformalny sposób, wynika z działań, zachowań lub okoliczności,
• Ustna – ustalona podczas rozmowy,
• Pisemna – złożona z własnoręcznym podpisem,
• Dokumentowa – złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, który pozwala na ustalenie osoby składającej oświadczenie,
• Elektronicznej – złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu elektronicznego razem z kwalifikowanym podpisem elektronicznym,
• Akt notarialny – dokument zawarcia umowy przygotowuje notariusz.

Ustawa może zastrzec formę pisemną, dokumentową lub elektroniczną dla poszczególnych czynności prawnych. Jeżeli nie zachowa się zastrzeżonej formy umowa jest nieważna, o ile ustawa przewiduje rygor nieważności.

Umowa agencyjna

Umowa, gdzie agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa i za wynagrodzeniem, na rzecz zleceniodawcy lub zawierania umów w jego imieniu. Jeżeli w umowie nie ustalono wynagrodzenia agenta, należy mu się prowizja, której wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów.

Umowa zlecenia

Umowa cywilnoprawna, na mocy, której przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do wykonania określonej czynności prawnej na rzecz zleceniodawcy. Cechy charakterystyczne tej umowy to:

• Możliwość rozwiązania w dowolnym momencie, chyba że umowa stanowi inaczej.
• Brak gwarancji osiągnięcia konkretnego rezultatu – liczy się staranne działanie na rzecz zleceniodawcy.
• Swoboda stron w ustalaniu warunków, z zachowaniem granic prawa i zasad współżycia społecznego.

Klauzule abuzywne

Klauzule abuzywne, czyli niedozwolone postanowienia umowne, to zapisy, które w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami kształtują prawa i obowiązki konsumenta, jednocześnie rażąco naruszając jego interesy. Rejestr takich klauzul jest prowadzony przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Przykłady klauzul abuzywnych:

• Odebranie konsumentowi prawa do rozwiązania, wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy.
• Przyznanie przedsiębiorcy prawa do jednostronnej i wiążącej interpretacji umowy.
• Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy za szkody na osobie poniesione przez konsumenta.

Czynniki kształtujące treść stosunku prawnego

Stosunek prawny to stosunek społeczny regulowany normami prawnymi między co najmniej dwoma podmiotami prawa. Jednej ze stron przysługują określone prawa, natomiast druga strona zobowiązana jest do spełnienia obowiązków

Treść stosunku prawnego kształtują:

• Czynniki wynikające z woli stron – strony mogą dowolnie kształtować swoje prawa i obowiązki, o ile nie naruszają one przepisów prawa, zasad współżycia społecznego ani natury stosunku prawnego,
• Czynniki wynikające z przepisów prawa – przykładowo przepisy dot. ochrony konsumenta, która są bezwzględnie obowiązujące,
• Czynniki wynikające z zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów – stosunki prawne nie mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a więc np. w umowie pożyczki nie można zastrzec nadmiernie wysokich odsetek
• Czynniki wynikające z natury stosunku prawnego – przykładowo stosunek prawny najmu mieszkania ma określoną naturę, co jednocześnie ogranicza dowolność w kształtowaniu treści,

Pojęcie zobowiązania

Zobowiązanie to obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz drugiej osoby. Dłużnik ma obowiązek wykonać określone działanie lub przekazać środki w określonym czasie. Świadczenie może być:

• pieniężne – obejmują zapłatę określonej kwoty np. spłata długu, wypłata odszkodowania,
• niepieniężne – dotyczy działań takich jak wykonanie usługi lub zaniechanie działania jak na przykład zakaz konkurencji.

Pojęcie szkody

Szkoda to niezamierzony uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, poniesiony przez ubezpieczonego (poszkodowanego) wbrew jego woli. Szkody dzielą się na:

• Szkoda na osobie – odnosi się do uszczerbku na zdrowiu, życiu lub zdolności do pracy poszkodowanego. Sprawca szkody może zostać zobowiązany do pokrycia kosztów leczenia, wypłaty zadośćuczynienia dla rodziny w przypadku śmierci poszkodowanego lub zapewnienia odpowiedniej renty w razie trwałej niezdolności do pracy.
• Szkoda na mieniu – dotyczy uszkodzenia, zniszczenia lub utraty rzeczy należących do poszkodowanego. Sprawca szkody może zostać zobowiązany do pokrycia kosztów naprawy, zakupu nowego przedmiotu w miejsce zniszczonego lub wypłaty odszkodowania odpowiadającego wartości utraconej rzeczy.

Wady oświadczenia woli

Oświadczenie woli to świadome i jednoznaczne wyrażenie zamiaru przez osobę, mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych. Oświadczenie to powinno być jasne i nie pozostawiać miejsca na wątpliwości co do intencji osoby składającej. Wady oświadczenia woli:

• Nieważność – występuje, gdy osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie uniemożliwiającym świadome lub swobodne podejmowanie decyzji (np. z powodu choroby psychicznej, upojenia alkoholowego lub działania środków odurzających),
• Nieważność – dotyczy oświadczenia woli złożonego dla pozoru, czyli bez zamiaru jego faktycznego wykonania,
• Unieważnienie – możliwe, gdy oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu dotyczącego treści czynności prawnej lub gdy osoba nie była świadoma istotnych okoliczności, które mogłyby wpłynąć na jej decyzję,
• Unieważnienie – może nastąpić, gdy oświadczenie zostało złożone pod wpływem groźby, wywołującej uzasadnioną obawę o poważne niebezpieczeństwo dla składającego lub osoby mu bliskiej,
• Unieważnienie – dotyczy oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu, czyli celowego wprowadzenia w błąd przez drugą stronę lub osobę trzecią, jeśli miało to na celu wywołanie oświadczenia.

Przedstawicielstwo i pośrednictwo

Przedstawicielstwo to wykonywanie przez przedstawiciela czynności prawnych w imieniu i na rzecz innej osoby (reprezentowanego), które wywołują bezpośrednie skutki prawne w sferze prawnej reprezentowanego. Przedstawiciel działa na podstawie pełnomocnictwa lub ustawy (rodzice reprezentujący małoletnie dziecko). Pośrednictwo polega na wspieraniu stron w nawiązaniu, negocjowaniu lub zawarciu stosunków prawnych lub umów. W odróżnieniu od przedstawicielstwa, pośrednik nie działa w imieniu żadnej ze stron, lecz pełni rolę niezależnego podmiotu ułatwiającego współpracę między nimi.

Reprezentacja przedsiębiorców w obrocie gospodarczym

Reprezentacja przedsiębiorców polega na działaniu osób uprawnionych w imieniu przedsiębiorcy w celu dokonywania czynności prawnych związanych z działalnością gospodarczą. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkach akcyjnych reprezentację sprawuje zarząd spółki. W przypadku osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, czynności mogą być wykonywane osobiście lub przez ustanowionego pełnomocnika. W spółkach osobowych to wspólnicy pełnią funkcję reprezentacji, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Odpowiedzialność cywilna i jej zasady

Odpowiedzialność cywilna to obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej na osobie lub mieniu. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności cywilnej: deliktową i kontraktową.

Odpowiedzialność deliktowa opiera się na czynie niedozwolonym przez prawo. Poszkodowanego i sprawcę nie łączą żadne umowne stosunki, dlatego podstawą dochodzenia do roszczeń są przepisy Kodeksu Cywilnego.

Odpowiedzialność kontraktowa opiera się na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu umowy zawartej między stronami, co powoduje naruszenie wynikających z niej zobowiązań.

Zasady odpowiedzialności cywilnej:

• Wina – sprawca działał z winą umyślną lub poprzez rażące zaniedbanie,
• Ryzyko – sprawca nie wyrządził szkody w sposób bezpośredni, więc poszkodowany nie musi udowadniać winy sprawcy np. szkoda wyrządzona przez podwładnego,
• Słuszność – sytuacja kiedy trudno przypisać winę lub ryzyko, ale względy słuszności uzasadniają obowiązek naprawienia szkody np. szkoda wyrządzona przez psa.

Prawo w ubezpieczeniach – dlaczego warto być na bieżąco?

Przedstawione zagadnienia prawne to nie tylko teoria wymagana na egzaminie brokerskim – to praktyczna wiedza wykorzystywana każdego dnia w pracy z klientami korporacyjnymi. Znajomość podstaw prawa pozwala brokerowi:

• Precyzyjnie identyfikować ryzyka prawne w działalności klientów
• Profesjonalnie doradzać w zakresie ochrony ubezpieczeniowej
• Skutecznie negocjować warunki umów ubezpieczenia
• Właściwie reprezentować interesy klienta w procesie likwidacji szkód

Zachęcamy do regularnego odświeżania tej wiedzy, szczególnie w kontekście zmieniających się przepisów i nowych interpretacji prawnych, które mogą wpływać na zakres ochrony ubezpieczeniowej przedsiębiorstw

Przeczytaj także: Różnice między agentem, a brokerem ubezpieczeniowym

Szukasz polecanej kancelarii brokerskiej? Sprawdź nas! Sprawdź Brokerzy Śląscy!

Jesteśmy najlepiej ocenianą na Śląsku kancelarią brokerską. 

Zapraszamy do kontaktu:

tel.: (32) 49 44 182 / 514 674 600 / kancelaria@brokerzyslascy.pl